Vullen en retoucheren

Het aanbrengen van vullingen

Lacunes in de verflaag tot op de grondering of de drager worden gevuld zodat een gelijk niveau met de omringende, originele verflaag wordt bereikt. De verflaag is hierdoor minder kwetsbaar doordat verder afbreken langs deze lacunes niet meer mogelijk is en tegelijkertijd vallen de lacunes niet meer op wanneer deze ook geretoucheerd zijn. Hierdoor ontstaat in esthetisch opzicht een rustiger en harmonieuzer beeld die niet meer onderbroken wordt door schades en lacunes.

Een vulling op basis van was, detail van de vulling en de retouche bij een schilderij van Lucebert (particuliere collectie).

Met behulp van strijklicht wordt de vulling bewerkt met een wattenstokje licht bevochtigd met een oplosmiddel.

Een commercieel vulling materiaal op waterbasis, detail van de vulling en retouche bij een schilderij van Pieter van der Hem (collectie Singer Museum Laren).

De vulling wordt bewerkt met een tandartshaakje om zo goed mogelijk aan te sluiten bij de omringende, originele verflaag, schilderij van Lucas van Blaaderen (particuliere collectie).

Verschillende soorten vullingen

Vullingen kunnen gemaakt worden van verschillende materialen, zelf vervaardigd of commercieel geprepareerd. Welk vullingmateriaal wordt gebruikt is afhankelijk van het type schilderij en verflaag. Schilderijen waarvan de verflaag gevoelig is voor waterige oplosmiddelen, kunnen bijvoorbeeld geen vulling krijgen op waterbasis.

Een retouche kan nog zo goed uitgevoerd worden, zonder perfecte vulling blijf je deze altijd zien. De structuur van de vulling wordt daarom zo goed mogelijk aangepast aan de omringende, intacte verflaag. Afhankelijk van welk vullingmateriaal wordt gebruikt, kan een vulling aangepast worden middels het gebruik van warmte, waterige oplosmiddelen, tandartshaakjes, stokjes, siliconenmallen of ander soortige materialen. Hierbij is belangrijk dat de vulling alleen in de lacune wordt geplaatst en niet over de originele verflaag. Het over-vullen van lacunes wordt als onethisch en onprofessioneel beschouwd.

Het retoucheren van vullingen en overige beschadigingen in de verflaag

Wanneer de vullingen naar tevredenheid zijn aangebracht, kunnen deze geretoucheerd worden. Hierdoor vallen de vullingen en beschadigingen in het beeld weg en vormt het schilderij weer één geheel. Ook bij het aanbrengen van retouches geldt, dat deze zich moeten beperken tot de vullingen en beschadigingen in de verflaag. Artistieke vrijheid is niet toegestaan.

De retouches worden geïntegreerd op basis van de kleur- en glansstelling van de omringende, originele verflaag. Indien het schilderij is gevernist, worden de retouches op het tussenvernis geplaatst. Deze vormt dan een barrière tussen de originele verflaag en de door ons aangebrachte toevoegingen. Welk bindmiddel voor de retouche wordt gebruikt, is net als bij de vullingen, afhankelijk van het type schilderij en verflaag. Bij een matte, poederige verf worden andere materalen gebruikt als bij een glanzende verflaag. Dit wordt per schilderij of per kleurvlak bekeken.

Reversibiliteit en onderscheid tussen originele verflaag en restauraties

voor behandeling

na behandeling

na behandeling in ultravioletlicht

Alle materialen die door ons atelier worden gebruikt zijn reversibele en weer eenvoudig te verwijderen mocht dat noodzakelijk zijn in de toekomst. De vullingen en retouches die wij toevoegen zijn met het blote oog niet zichtbaar. Onder ultravioletlicht zijn deze echter wel goed zichtbaar als donkere plekken. De restauraties en toevoegingen zijn daardoor goed te detecteren.

Het “Portret van Trijntje Hesselink” (particuliere collectie) was in het verleden zwaar overschilderd, waarbij het gehele gezicht was bedekt, zie hiervoor de foto genomen voor restauratie. Gedurende de restauratie is een oppervlaktevuillaag, het vernis, de overschilderingen en nog een oppervlaktevuillaag verwijderd. Hierna konden beschadigingen in de verflaag worden gerestaureerd, zie hiervoor de foto genomen na restauratie. Op de foto genomen onder ultravioletlicht zijn de retouches zichtbaar als donkere plekken.

Voorbeeld

voor behandeling

tijdens behandeling met tussenvernis en vullingen

na behandeling

Het schilderij “Mandje met aardappelen” geschilderd door Arnout Colnot in 1910 is in ons atelier gerestaureerd. In het verleden is het al gerestaureerd waarbij veel lacunes in de verflaag slecht zijn gevuld, niet zijn gevuld en/of zijn overschilderd. Het vergeelde vernis en overschilderingen zijn verwijderd waarna het schilderij weer opgebouwd kon worden. Colnot heeft het schilderij vlot en snel geschilderd met gebruik van veel pasteuze kwaststreken. De vullingen dienen hier bij aan te sluiten waardoor de pasteuze verfstreken voor zover als mogelijk zijn nagebootst. Door strijklicht te gebruiken kan worden gecontroleerd of de vullingen van elke kant goed geïntegreerd zijn binnen de omringende, originele verflaag. Hierna is een tussenvernis aangebracht waarna de vullingen zijn geretoucheerd. Het schilderij is te bekijken in de Bergense school zaal van het Stedelijk Museum in Alkmaar.