ACHTERKANTBESCHERMING
-
- Schimmel op achterzijde van een doek
Schimmel op achterzijde van een doek
-
- Detail van schimmeldeeltjes
Detail van schimmeldeeltjes
-
- Gruis, vuil en dennennaalden tussen raam en doek
Gruis, vuil en dennennaalden tussen raam en doek
Achterkantbescherming bij schilderijen op doek
De achterzijde van een schilderij op doek is zeer kwetsbaar en mede bepalend voor de conditie van de erop aangebrachte lijm-, grondering-, verf- en vernislagen. Het vangt bijvoorbeeld veel stof doordat de meeste schilderijen iets naar voren hangen. Het is hierdoor als het ware een opvangbak voor de normaal in ruimtes circulerende vuildeeltjes die door de warme, stijgende lucht worden meegenomen om langs een koude muur weer te dalen. Stof en vuil is hygroscopisch en trekt water aan waardoor het een goede voedingsbodem vormt voor schimmels. Schimmels tasten doek, grondering, verf- en vernislagen aan. Buiten vuil en stof worden er ook vaak gruisdeeltjes, kalk, dode insecten en dennennaalden aangetroffen.
Craquelévorming
Vorming van craquelé
Ontstaan van cupping
Schotelvorming
De voorzijde van het doek is beschermd door meerdere verflagen terwijl aan de achterzijde het hygroscopische textiel in staat is om vocht op te nemen en af te staan waardoor het respectievelijk uitzet en krimpt. Een oude olieverflaag kan het rekken en krimpen van de drager na verloop van tijd niet meer volgen en vormt barsten, het craquelé.
Wanneer dit werken van het doek langdurig aanhoud worden de barsten breder en gaat het doek met de verflaag deformeren in komvormige verfdelen, cupping. Wanneer het doek sterk is en de hechting met de erop liggende lagen zwak dan deformeert de verflaag in komvormige delen waarbij de randen van de verfkommen van de drager worden losgetrokken, schotelvorming.
Verfverlies
Het textiel verouderd, wordt bros, vezels drogen uit en breken, het doek verliest elasticiteit en is na verloop van tijd als drager niet geschikt meer om de grondering en verflaag voldoende steun te bieden. De grondering met de verflaag barst en breekt los waardoor verfverlies ontstaat.
De voorbeelden links tonen een schilderij waarbij het effect van dit proces duidelijk zichtbaar is geworden. Met behulp van de doorlichtmethode, waarbij een lamp achter het doek is geplaatst, is zichtbaar dat de grondering en verflaag zijn gebarsten en opengetrokken waarbij de hechting met het linnen is verzwakt en kleine deeltjes zijn verloren gegaan. Op de onderste foto is dit zichtbaar geworden als helderwitte plekjes omdat het licht er doorheen schijnt.
Dit proces kan worden afgeremd door het aanbrengen van een achterkantbescherming.
Een achterkantbescherming kan bovenstaande voorbeelden grotendeels voorkomen. Wat vaak zichtbaar is dat het deel van het doek dat zich altijd achter het hout van het raam heeft gezeten veel minder craquelé in de verflaag vertoont. Op de foto is hiervan een goed voorbeeld te zien. Het linnen doek aan de linkerzijde wordt aan de achterkant beschermd door de staande lat van het houten raam, de rechterzijde is al die tijd onbeschermd geweest. De staande lat werkt als een buffer tegen invloeden van buitenaf. Op eenzelfde wijze werkt een achterkantbescherming voor het deel van het doek dat zich niet achter de latten bevindt.
Een achterkantbescherming heeft een preventieve werking die de veroudering van het textiel, de grond- en verflagen aanzienlijk vertraagt. Het houdt de achterzijde stof- en vuilvrij en topt de fluctuaties in de temperatuur en relatieve luchtvochtigheid af.
Het bewegen van het doek veroorzaakt schade aan grondering, verf- en vernislagen. Een achterkantbescherming vermindert, door het opsluiten van de luchtlaag tussen het doek en de achterkantbescherming, de mogelijkheid tot trillen en bewegen. Geschikt als achterkantbescherming zijn zuurvrij foamboard zoals Kapaline of, wanneer meer controle op de achterzijde verlangd wordt, transparant polycarbonaat kanaalplaat. Bij de kanaalplaat dienen de uiteinden van de kanalen te worden dichtgeplakt met aluminium tape om de isolerende werking te optimaliseren.
De linkerzijde met weinig craquelé bevindt zich achter de staande lat van het spieraam.
Overzicht van een schilderij van Anton Rooskens met een Kanaalplaat als achterkantbescherming. Hierdoor zijn de teksten achterop het doek nog steeds leesbaar.