Schilderij schoonmaken
Het ‘schoonmaken van een schilderij’ is een algemeen gebruikte term voor het verwijderen van oppervlaktevuil en/of het verwijderen van een storend vergeelde vernislaag. Als restauratoren spreken we eigenlijk nooit over het schoonmaken van schilderijen maar maken we een scheiding tussen een vuilafname en een vernisafname omdat dit echt twee aparte behandelingen zijn waardoor de term “schoonmaken” eigenlijk de lading niet dekt en niet goed aanduidt wat ermee wordt bedoeld.
Verwijderen van oppervlaktevuil
Twee van de meest voorkomende vormen van oppervlaktevuil zijn een nicotine-aanslag en een gewone lichtgrijze aanslag die over de jaren heen op het schilderijoppervlak terecht komt.
Wat verder nog vaak voorkomt zijn los stof, vuilvlekken, hanteervlekken langs de randen, vetaanslag, roet, schimmel, kaarsvetvlekken en insecten uitwerpselen.
Schuif in de afbeelding de lijn naar rechts of links om het verschil te zien.
Verwijderen van nicotine-aanslag van het schilderij “Na de lunch I” door Willem Steelink
(collectie Singer Museum Laren)
Er is geen vaste methode of oplosmiddelen om vuil van een schilderij te verwijderen. Schilderijen hebben elk hun eigen materialen en samenstelling waardoor voor elke vuilafname intensief getest wordt welke methode en oplosmiddel het beste en veiligste werkt zonder de originele verflaag aan te tasten. Het vuil kan zich op een vernislaag bevinden, maar ook direct op de verflaag indien het schilderij niet gevernist is. De samenstelling van de verflaag speelt daarom een grote rol of het vuil veilig verwijderd kan worden, welk bindmiddel is gebruikt, of er siccatieven of bijvoorbeeld bijenwas is toegevoegd en het pigmentgebruik van de kunstenaar.
Met welke methode het vuil verwijderd kan worden is ook afhankelijk van de topologie van de verflaag. Bij hoge, pasteuze verfstreken is een wattenstok bijvoorbeeld minder geschikt dan bij gladde verflagen. Hieronder volgen enkele voorbeelden van verschillende methoden.
Vuilafname met wattenstok
Vuilafname met behulp van een rigide gel
Vuilafname met behulp van een druppel- en afzuigsysteem
Verwijderen van vernis
De meest voorkomende reden om een vernis te verwijderen is omdat deze vergeeld is. Vernissen worden gemaakt door een hars op te lossen in een oplosmiddel. Wanneer bijvoorbeeld natuurlijke harsen worden gebruikt vergelen deze met veroudering en zorgen daardoor voor een gele waas en verminderde leesbaarheid van het schilderij. Om het zicht weer helder te krijgen, worden de vergeelde vernissen verwijderd en vervangen door een nieuw vernis. Tegenwoordig bestaan er diverse stabiele, synthetische vernissen waarvan wetenschappelijk is aangetoond dat deze met veroudering niet meer gaan vergelen.
Onderstaand het verwijderen van vergeeld vernis van het “Madonna met kind” toegeschreven aan Jan Gossaert uit een particuliere collectie.
voor
tijdens
na
Ook voor het verwijderen van vernis bestaan diverse methoden. Welke methode wordt gekozen verschilt, net als bij het verwijderen van het oppervlaktevuil, per schilderij en is ook afhankelijk van diverse factoren. Een intensieve testprocedure gaat vooraf aan de vernisafname en wijst uit of de verflaag bestand is tegen de oplosmiddelen die gebruikt kunnen worden bij een vernisafname en welke methode het meest geschikt is.
Enkele voorbeelden:
verwijderen van vergeeld vernis met behulp van een wattenstokje
Vergeeld vernis verwijderen met behulp van een gel
Vernisafname met behulp van een tissue (Carel Willink)
Op onze website ‘schilderijen schoonmaken’ is meer informatie te vinden over vuil bij schilderijen en over vernislagen: